Giáo dục âm nhạc trong nhà trường hiện đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo coi là một trong những môn học chính, được tăng số tiết học ở các cấp tiểu học và trung học. Tuy nhiên để hướng tới quan niệm giáo dục âm nhạc trong trường toàn diện hơn mời các bạn cùng tham khảo bài viết của Nhạc sĩ Hoàng Lân về nền giáo dục ở các nước khác để thấy được họ quan tâm tới giáo dục âm nhạc như thế nào.
Giáo dục âm nhạc ở Mỹ
Chúng ta đều biết rằng Mỹ là Hợp chủng quốc, một đất nước giàu mạnh vào loại nhất thế giới, giáo dục ở mỗi bang có thể khác nhau, nhưng cả 48 bang đều tiến hành dạy nhạc cho học sinh phổ thông. Lịch sử giáo dục âm nhạc của Mỹ được biết có từ thế kỷ XVIII, rồi thế kỷ XIX và đặc biệt ở thế kỷ XX, ở Mỹ có một Hiệp hội Âm nhạc và phát triển giáo dục mang tên Orff Schulwerk (tên một nhạc sĩ, nhà phương pháp người Đức có tên gọi đầy đủ là Frank Orff Schulwerk).
Orff Schulwerk là Hiệp hội có tính chất chuyên nghiệp của các nhà giáo dục dành riêng cho âm nhạc, tiếp cận phong trào rất rộng lớn, với nhiệm vụ thúc đẩy phát triển, sử dụng, phổ biến rộng rãi phương pháp Orff, truyền cảm hứng và ủng hộ khích lệ sự sáng tạo của tất cả các thành viên. Hàng vạn hội viên gồm các nhà nghiên cứu giáo dục âm nhạc, các giáo viên của tất cả các bang trên đất Mỹ hầu hết đều tham gia.
Hiệp hội này thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng giáo viên dạy nhạc cho các bang để bảo tồn, phát triển phương pháp Orff – phương pháp dạy nhạc dựa trên sự sáng tạo nhịp điệu và sự ứng tác, để phát huy khả năng sáng tạo của trẻ trong quá trình tiếp thu, nhận thức âm nhạc… Chủ tịch danh dự của Hiệp hội này là phu nhân của Orff, bà Frank Liselotte (mất năm 2012) người được ủy thác gìn giữ và phát triển, phổ biến phương pháp giáo dục âm nhạc của Orff. Ảnh hưởng của phương pháp này lan rộng ở Đức, Áo, Phần Lan và nhiều nước khác, không kém gì phương pháp Kodaly của Hungarie (sẽ trình bày ở dưới).
– Hiện nay phương pháp Orff chưa được nhiều trường phổ thông áp dụng, nhưng nó có trong một số chương trình âm nhạc mầm non như Music for little Mozart mà Việt Thương Music School đang cung cấp cho trẻ từ 3-5 tuổi.
Giáo dục âm nhạc ở Thụy Sĩ
Quốc gia này về chính trị là một nước trung lập, giàu có, một xã hội dân chủ, văn minh, niềm mơ ước của nhân loại. Một xã hội mà riêng việc giáo dục âm nhạc với những tranh luận của những tư tưởng khác nhau về vị trí, vai trò, tác dụng của âm nhạc đã dành được sự quan tâm của nhiều nghị viên khi tranh cử vào quốc hội. Người thắng cử thường là những nhân vật có uy tín đặc biệt chú trọng đến giáo dục âm nhạc (qua thông tin của báo chí Thụy Sĩ).
Theo quan điểm của Esmile Jaque Dalcrose (1865-1950) nhạc sĩ, nhà sư phạm, người đề xướng một phương pháp giáo dục âm nhạc được thực thi ở Thụy Sĩ, cho rằng: “Âm nhạc tồn tại trong toàn bộ cơ thể con người, khai thác triệt để những yếu tố vốn có đó tạo nên những cách thức phát triển đơn giản và gần gũi nhất để con người thụ hưởng âm nhạc và sáng tạo”.
Phương pháp Dalcrose gồm ba khái niệm cơ bản: sáng tạo trên cơ sở ngẫu hứng, phối hợp với nhịp điệu – chuyển động và thông qua tất cả các giác quan. Theo Dalcrose, âm nhạc là ngôn ngữ cơ bản của bộ não con người, do đó nó kết hợp chặt chẽ với toàn bộ cơ thể.
Ngoài Thụy sĩ, ở Bỉ cũng có một Viện chuyên nghiên cứu, phát triển những quan điểm và phương pháp giáo dục âm nhạc mang tên Dalcrose. Giảng dạy âm nhạc ở Thụy sĩ giảng dạy từ nhà trẻ, mẫu giáo cho tới hết phổ thông, được coi như một môn học bắt buộc, đầy hứng thú, hấp dẫn, bởi họ có một đội ngũ giáo viên trình độ chuyên môn cao, được đào tạo rất bài bản, cẩn thận.
– Dalcrose là một phương pháp dạy nhạc tích cực được áp dụng ở khá nhiều bộ môn âm nhạc dành cho thiếu nhi tại các Trung tâm âm nhạc lớn trên cả nước, nhưng cũng thật tiếc khi nó chưa được vận dụng vào các tiết dạy âm nhạc ở trường phổ thông.
Giáo dục âm nhạc ở Hungarie
Gắn bó mật thiết với tên tuổi của Zoltan Kodaly (1885-1967), một nhạc sĩ lớn, một nhà nghiên cứu, một nhà sư phạm kiệt xuất của Hungarie, mà thành tựu của ông đã được hàng chục nước, trong đó có Mỹ, Canada, Pháp, Nhật, Trung quốc, Malaysia, Việt Nam và rất nhiều nước khác đến tìm hiểu, học hỏi tại Viện sư phạm Zoltan Kodaly ở Keskemet (gần thủ đô Budapest).
Quan niệm của ông hết sức tiến bộ, bởi ông cho rằng: “Âm nhạc phải là của tất cả mọi người, không phải chỉ dành cho một số nhỏ”. Nhà nước Hungarie hết sức ủng hộ tư tưởng đó từ những năm 1950 của thế kỷ XX, với sự khích lệ đặc biệt của Tổng bí thư, người lãnh đạo cao nhất nước Hungarie lúc bấy giờ ông Ianos Cada.
Riêng thủ đô Budapest, cứ mỗi một khu dân cư (tương đương với quận của Việt Nam), ngoài việc giảng dạy ở tất cả các cấp học, mỗi khu đều có trường phổ thông chuyên nhạc, giống như trường sơ cấp âm nhạc, vừa học văn hóa phổ thông như mọi trường khác, vừa học âm nhạc, với nhiều loại nhạc cụ tự chọn. Cả nước Hungarie có tới 136 trường như thế. Mỗi trường chuyên ấy có hàng chục giáo viến âm nhạc với trình độ chuyên môn cao giảng dạy, phát hiện và bồi dưỡng kịp thời những học sinh có năng khiếu, cung cấp cho các cơ sở đào tạo cao hơn. Chỉ với hơn 10 triệu dân mà nước Hungarie có tới hàng chục dàn nhạc giao hưởng, qua đó ta có thể biết dân trí và văn hóa âm nhạc của họ đã đạt tới mức nào.
Đặc điểm cơ bản của phương pháp Kodaly còn biểu hiện trong cách dạy đọc nhạc gọi là “Solmization Relative” để phổ cập rộng rãi âm nhạc cho mọi người. Phương pháp Kodaly thống nhất dùng trong các trường âm nhạc từ phổ thông cho đến các trường âm nhạc chuyên nghiệp.
Giáo dục âm nhạc được thực hiện từ mẫu giáo cho đến hết phổ thông 12 năm. Từ năm 1976 đến nay, tôi không có dịp sang Hungarie, nhưng mới đây, nhạc sĩ Phan Trần Bảng sang thăm Hungarie đã mang về một số cuốn sách giáo khoa âm nhạc mới của Hung. Chúng tôi thấy sách rất ít thay đổi trong nội dung và phương pháp so với những năm 70-80 của thế kỷ trước.
– Kodaly là một trong số ít những phương pháp dạy học âm nhạc tiên tiến hiện diện ở trường phổ thông của Việt Nam, điều này có thể thấy sức ảnh hưởng của âm nhạc Hungarie với nền giáo dục âm nhạc thế giới như thế nào.
Giáo dục âm nhạc ở Nga
Trong chương trình phổ thông, mỗi tuần có một giờ âm nhạc xuyên suốt từ lớp 1 cho đến lớp 12. Riêng cấp 3 (THPT) tùy từng vùng, có thể học âm nhạc trong chính khóa, hoặc đưa vào hoạt động tự chọn, ngoại khóa.
Tư tưởng giáo dục âm nhạc của Kabalevsky, nhạc sĩ lớn có tên tuổi của Nga (đã từng là Chủ tịch Hiệp hội giáo dục âm nhạc quốc tế ISME) nêu lên nội dung giáo dục âm nhạc nhất thiết phải có ba trụ cột: hát hành khúc – nhảy múa – vận động và hát dân ca.
Kabalevsky cũng đặc biệt quan tâm tới hình thức hát hợp xướng, ông coi đó là một thể loại có tác dụng mạnh mẽ, tạo nên sự hài hòa, tính kỷ luật cao trong cộng đồng. Sách âm nhạc của Nga trước đây được gọi là môn hát, sau đổi thành môn âm nhạc. Ở một số nước tách ra từ Liên Xô cũ vùng Ban Tích như các nước cộng hòa Latvi, Litva… cũng dạy âm nhạc xuyên suốt tất cả các lớp học trong trường phổ thông. Các nước này đặc biệt coi trọng hát hợp xướng trong trường học, bởi theo truyền thống, họ có hội thi hát hợp xướng hàng năm, có những dàn hợp xướng tới cả vạn người tham gia.
Có thể nói bộ môn âm nhạc được các nước khác chú trọng từ nhiều chục năm trước, họ có hệ thống xuyên suốt, các kiến thức chất lượng được áp dụng đồng bộ qua mỗi năm. Và đương nhiên chất lượng giáo viên cũng như học sinh học nhạc ở các quốc gia này hơn chúng ta rất nhiều. Hi vọng ở tương lai, các em học sinh tại Việt Nam được học nhạc một cách vui vẻ tích cực và hiệu quả hơn bây giờ.
